GraphQL, Facebook tarafından geliştirilen modern bir API sorgulama dili (query language) ve veri alma (data fetching) teknolojisidir.
Geleneksel REST API’lere alternatif olarak geliştirilen GraphQL, istemcilerin (örneğin bir web veya mobil uygulamanın) yalnızca ihtiyaç duyduğu veriyi, tek bir sorgu ile almasını sağlar.
Bu sayede gereksiz veri aktarımı ortadan kalkar, uygulamalar daha hızlı, optimize ve veri açısından verimli hale gelir.
Kısaca, GraphQL API’ler arası iletişimde esneklik, verimlilik ve performans sunan yeni nesil bir standarttır.
GraphQL Nasıl Çalışır?
GraphQL, veri istemcisi (örneğin bir frontend uygulaması) ile sunucu arasında tek uç nokta (single endpoint) üzerinden iletişim kurar.
İstemci, tam olarak hangi alanlara (fields) ihtiyaç duyduğunu belirten bir sorgu gönderir; sunucu yalnızca bu verileri döndürür.
Temel çalışma adımları şunlardır:
- Schema (Şema) Tanımlama:
Sunucu tarafında hangi veri türlerinin (örnek: User, Product, Post) mevcut olduğu belirlenir. - Query (Sorgu) Gönderme:
İstemci, yalnızca ihtiyaç duyduğu alanları içeren bir sorgu gönderir.
Örneğin:{ user(id: 1) { name email } } - Resolver Fonksiyonları:
Sunucu, sorgudaki alanlara karşılık gelen veri kaynaklarını (veritabanı, API, dosya sistemi vb.) çözümler. - JSON Cevabı Döndürme:
Sunucu yalnızca istenen verileri JSON formatında geri gönderir.
GraphQL’in REST API’lerden Farkı
| Özellik | GraphQL | REST API |
|---|---|---|
| Veri Alma | Tek sorguda çoklu veri kaynağına erişim sağlar. | Her veri türü için ayrı endpoint gerekir. |
| Performans | Gereksiz veri taşımaz, ağ yükünü azaltır. | Over-fetching (fazla veri) veya under-fetching (eksik veri) yaşanabilir. |
| Uç Nokta (Endpoint) | Tek bir endpoint kullanır. | Her kaynak için farklı endpoint gerekir. |
| Esneklik | İstemci istediği veri yapısını belirler. | Sunucu belirli veri yapısı döner. |
| Dokümantasyon | Şema üzerinden otomatik oluşur. | Manuel veya Swagger gibi araçlarla hazırlanır. |
GraphQL Nerelerde Kullanılır?
GraphQL, özellikle karmaşık veri yapısına sahip modern web ve mobil uygulamalarda tercih edilir.
Kullanım alanları:
- Frontend & Mobil Uygulamalar: React, Vue veya Flutter tabanlı uygulamalarda veri alma süreçlerini hızlandırır.
- Mikroservis Mimarileri: Farklı veri kaynaklarını tek API üzerinden birleştirmek için kullanılır.
- E-ticaret Siteleri: Ürün, kategori, kullanıcı bilgilerini tek sorguyla almak için idealdir.
- Kurumsal Paneller: Birden fazla veritabanını birleştiren dashboard uygulamalarında.
- Headless CMS Sistemleri: İçerik yönetiminde hızlı veri çekme süreçleri için (örneğin Strapi, Contentful).
GraphQL Kimlerin İşine Yarar?
- Frontend Geliştiriciler: Karmaşık verileri tek sorguda alarak performansı artırır.
- Backend Geliştiriciler: API yönetimini sadeleştirir ve bakım maliyetini düşürür.
- Veri Bilimciler: Büyük verisetlerini belirli alanlarla filtreleyerek daha verimli analiz yapar.
- Ürün Yöneticileri: Daha hızlı veri aktarımı sayesinde kullanıcı deneyimini iyileştirir.
- Teknik Ekipler: REST’ten daha ölçeklenebilir bir yapı kurabilir.
GraphQL Kullanmanın Faydaları
| Fayda | Açıklama |
|---|---|
| Veri Verimliliği | Sadece ihtiyaç duyulan veriler alınır, bant genişliği tasarrufu sağlar. |
| Hızlı Geliştirme | Şema tabanlı yapı sayesinde frontend ve backend ekipleri paralel çalışabilir. |
| Kolay Entegrasyon | Birden fazla veritabanı veya API kolayca birleştirilebilir. |
| Gerçek Zamanlı Destek (Subscriptions) | WebSocket tabanlı canlı veri akışı sağlar. |
| Otomatik Dokümantasyon | API yapısı kendini açıklayan bir şemadan oluşur. |
GraphQL Kullanmak İçin Ne Yapmak Gerekir?
- GraphQL Sunucusu Kurun: Node.js için Apollo Server veya Express-GraphQL kullanabilirsiniz.
- Schema Tanımlayın: Veri tiplerini (
typeDefs) belirleyin. - Resolver Fonksiyonlarını Yazın: Sorgulanan her veri alanı için kaynak belirleyin.
- Frontend Entegrasyonu Yapın: Apollo Client veya Relay gibi kütüphanelerle entegre edin.
- Performans Optimizasyonu Ekleyin: Önbellekleme (caching) ve hata yönetimi mekanizmalarını kullanın.
GraphQL ile İlgili Popüler Araçlar
| Araç Adı | Açıklama |
|---|---|
| Apollo GraphQL | En yaygın GraphQL sunucusu ve istemci çözümü. |
| Hasura | PostgreSQL tabanlı, anında GraphQL API oluşturur. |
| GraphCMS | Headless CMS platformlarında içerik yönetimini kolaylaştırır. |
| Prisma | Veritabanı sorgularını GraphQL ile kolaylaştıran ORM aracı. |
| GraphiQL | Tarayıcı üzerinden GraphQL sorgularını test etmeye yarayan araç. |
Sonuç: API Geliştirmenin Geleceği GraphQL ile Şekilleniyor
GraphQL, REST API’lerin kısıtlarını aşarak daha akıllı, hızlı ve esnek veri akışı sağlayan bir çözüm haline gelmiştir.
Veri yönetimi artık tek endpoint, anlamlı sorgular ve dinamik veri eşleştirmesiyle çok daha kolay.
İşletmeler için GraphQL sadece bir teknoloji değil, veri odaklı dijital dönüşümün temel bileşenidir.
